مرمت مادر پل‌های تاریخی ایران/ بازسازی پل کشکان با منشورهای بین‌المللی

به گزارش خبرگزاری تسنیم از خرم‌آباد، پل کشکان، پیش از آن‌که سازه‌ای سنگی باشد، حافظه‌ای ایستاده در بستر رود است. زاده‌ دوره‌ای که مهندسی هنوز از زمین جدا نشده بود و معماری، ادامه‌ی بدن انسان تلقی می‌شد.

این پل در جغرافیای لرستان، نه‌فقط مسیر عبور، بلکه گره‌گاه تاریخ، قدرت، تجارت و زیست بوده‌است. پل کشکان، پیش از آن‌که سنگ باشد، صداست. صدای عبور.

صدای عبور تاریخ از بستر رود، صدای عبور حکومت‌ها، کاروان‌ها، جنگ‌ها، کوچ‌ها. در زاگرس، صدا همیشه از آب آغاز می‌شود و پل، پاسخ انسان به این صداست؛ پاسخ به طغیان، به گسست، به فاصله.

پل کشکان در حافظه‌ محلی و منابع پژوهشی به مادر پل‌های ایران شناخته می‌شود. چنین نامی تصادفی نیست؛ از مقیاس سازه گرفته تا شیوه‌ استقرار در بستر رود کشکان، حکایت از دانشی انباشته دارد که قرن‌ها دوام آورده‌است.

قدمت پل کشکان به دوره‌ی ساسانی بازمی‌گردد؛ دورانی که راه‌ها نه فقط برای عبور، که برای تثبیت حاکمیت و پیوند سرزمین‌ها ساخته می‌شدند.

این پل بخشی از شبکه‌ ارتباطی غرب فلات ایران بوده که جلگه‌ خوزستان را به عمق زاگرس و سپس به فلات مرکزی پیوند می‌داد. انتخاب محل احداث، نحوه‌ استقرار پایه‌ها در بستر رود، تناسب دهانه‌ها با رفتار آب، و ترکیب مصالح سنگی و ملات، نشان می‌دهد که سازندگان پل، رود را دشمن نمی‌دیدند؛ آن را می‌شناختند، با آن مذاکره می‌کردند.

پل کشکان بر پایه‌هایی استوار شده که مستقیم با آب در تماس‌اند. این پایه‌ها قرن‌ها فشار جریان، سیلاب، رسوب و تغییرات اقلیمی را تاب آورده‌اند.

طاق‌ها، با قوس‌هایی که حساب‌شده‌اند، بار سازه را منتقل می‌کنند و انرژی آب را پخش می‌کنند. این منطق سازه‌ای، همان چیزی است که پل را تا امروز سرپا نگه داشته؛ و درست همان‌جاست که آسیب سیل 1398 رخ نمود.

سیل سال 98، فقط یک رویداد طبیعی نبود؛ آزمونی بود برای میراث. حجم عظیم آب، تغییر ناگهانی دبی رود، و فشار بی‌سابقه بر پایه‌های میانی، بخش‌هایی از پل کشکان را دچار آسیب کرد.

این آسیب‌ها، بیش از آن‌که فروپاشی کامل باشند، نشانه‌هایی هشداردهنده بودند: فرسایش پایه‌های در تماس با آب، تضعیف بستر، و تهدید پایداری سازه در بلندمدت. پل نریخت، اما پیام فروریختن داد.

در پاسخ به این وضعیت، اقدام به طرح مطالعه‌ پایه‌های قطع‌شده و آسیب‌دیده‌ پل شد. برای این طرح، اعتباری در حدود یک میلیارد تومان اختصاص یافت تا شناخت دقیق‌تری از وضعیت سازه، بستر رود، رفتار آب و ظرفیت تحمل پایه‌ها به‌دست آید.

به‌گفته عطا حسن‌پور، مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان، در قالب اعتبارات سال 1403، عملیات مرمت پایه‌های میانی پل کشکان در دستور کار قرار گرفت.

طاق‌ها نیز، که روح پل‌اند، بی‌توجه نماندند. مرمت طاق‌ها و پایه‌های مرتبط با جریان آب، با دقت، و بر اساس پایبندی به منشورهای جهانی مرمت بود.

به اعلام حسن‌پور، تمام اقدامات انجام‌شده، در چارچوب اصول پذیرفته‌شده‌ بین‌المللی منشور آتن و منشور ونیز صورت گرفت که بر اصالت، حداقل مداخله، و بازگشت‌پذیری تأکید دارند.

پل کشکان حاصل فهمی عمیق از زمین، آب، وزن، و دوام است که در سنت مهندسی ایرانِ پیشااسلامی و تداوم‌یافته در دوره‌های بعدی ریشه دارد. کشکان پلی است که با رود گفتگو می‌کند، نه آن‌که بر آن تحمیل شود.

مرمت کشکان، فقط نجات یک پل نیست؛ تمرین شنیدن دوباره صدای زاگرس است. صدای سنگ، آب، تاریخ، و هشدار.

انتهای پیام/644/.